Trước tình hình dịch bệnh COVID-19 ngày càng căng thẳng, hoạt động sản xuất, kinh doanh của nhiều doanh nghiệp phải tạm dừng hoặc thu hẹp, dẫn đến việc nhiều người phải ngừng việc. Trong trường hợp này, doanh nghiệp cần tìm hiểu các quy định pháp luật có liên quan để thực hiện nghĩa vụ trả lương và đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc cho người lao động. Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi chỉ đề cập đến trường hợp doanh nghiệp áp dụng quy định về tạm đình chỉ công việc theo Bộ luật Lao động hiện hành.

Nguyên nhân ngừng việc

Theo quy định về trả lương khi người lao động phải ngừng việc, Bộ luật Lao động 2019 đã chia nguyên nhân ngừng việc thành 3 nhóm chính: (i) lỗi của người sử dụng lao động, (ii) lỗi của người lao động và (iii) nguyên nhân khách quan. Trường hợp người lao động phải ngừng việc do “dịch bệnh nguy hiểm” thuộc nhóm (iii).

COVID-19 được xác định là bệnh truyền nhiễm cực kỳ nguy hiểm và được công bố là dịch bệnh trên toàn quốc. Vì vậy, việc người lao động ngừng việc do dịch bệnh COVID-19 được xác định là do “dịch bệnh nguy hiểm”. Theo hướng dẫn của Cục Quan hệ lao động và Tiền lương, người lao động được coi là ngừng việc do ảnh hưởng của dịch COVID-19 nếu:

• người lao động đang thực hiện cách ly;
• nơi làm việc hoặc nơi cư trú của người lao động nằm trong khu vực bị phong tỏa;
• doanh nghiệp hoặc bộ phận doanh nghiệp nơi người lao động làm việc phải tạm dừng hoạt động để phòng, chống dịch bệnh theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền;
• doanh nghiệp hoặc bộ phận doanh nghiệp nơi người lao động làm việc không thể hoạt động vì người sử dụng lao động hoặc đồng nghiệp đang trong thời gian phải cách ly hoặc chưa trở lại làm việc.

Trong các trường hợp khác, người sử dụng lao động không nên tự động coi bất kỳ việc đình chỉ công việc nào trong thời gian này là do “dịch bệnh nguy hiểm”. Mọi nguyên nhân cần được đánh giá theo từng trường hợp cụ thể để xác định nghĩa vụ thanh toán chính xác cho phù hợp.

Nghĩa vụ của người sử dụng lao động

Mức lương trong thời gian ngừng việc do ảnh hưởng của dịch bệnh COVID-19 sẽ do người sử dụng lao động và người lao động thỏa thuận nhưng trường hợp ngừng việc trong 14 ngày làm việc trở xuống không thấp hơn mức lương tối thiểu do Nhà nước quy định. Từ ngày thứ 15 trở đi, mức lương sẽ hoàn toàn phụ thuộc vào sự thỏa thuận của hai bên. Tuy nhiên, pháp luật vẫn chưa quy định về trường hợp hai bên không thể đạt được thỏa thuận về vấn đề này.

Đồng thời, người sử dụng lao động vẫn phải đóng bảo hiểm xã hội cho người lao động theo mức lương trong thời gian ngừng việc thay vì mức lương thỏa thuận ban đầu trong hợp đồng lao động. Trong trường hợp này, người sử dụng lao động cần làm thủ tục điều chỉnh mức lương làm căn cứ tính mức đóng bảo hiểm bắt buộc. Trường hợp hai bên thỏa thuận không trả lương cho người lao động (sau 14 ngày tạm ngừng việc đầu tiên), doanh nghiệp không phải đóng bảo hiểm xã hội nếu người lao động đó không làm việc và không nhận lương từ 14 ngày làm việc trở lên trong một tháng.

Hỗ trợ từ Nhà nước

Đối với người lao động phải ngừng việc do cách ly, phong tỏa y tế từ 14 ngày trở lên từ ngày 1/5/2021 đến hết năm nay và đã tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc ngay trước khi tạm ngừng việc, Nhà nước sẽ hỗ trợ 1.000.000 đồng mỗi người. Doanh nghiệp cần chuẩn bị hồ sơ quy định tại Quyết định 23/2021/QĐ-Ttg để yêu cầu hỗ trợ này cho người lao động của mình. Thời hạn tiếp nhận hồ sơ chậm nhất là ngày 31 tháng 01 năm 2022.

Doanh nghiệp cũng được vay vốn Ngân hàng Chính sách xã hội với lãi suất 0% mà không cần biện pháp bảo đảm để trả lương cho người lao động tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc phải nghỉ việc liên tục 15 ngày trở lên từ ngày 01 tháng 5 năm 2021 đến hết ngày 31 tháng 3 năm 2022. Doanh nghiệp không được có nợ xấu tại bất kỳ tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài nào tại thời điểm vay vốn này.

Ngoài ra, để hỗ trợ doanh nghiệp vượt qua khó khăn về tài chính, Nhà nước có chính sách về đóng bảo hiểm xã hội như sau:

Thứ nhất, tỷ lệ đóng 0% được áp dụng vào Quỹ bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp từ ngày 01 tháng 7 năm 2021 đến hết ngày 30 tháng 6 năm 2022.

Thứ hai, doanh nghiệp được tạm dừng đóng quỹ hưu trí và tử tuất trong thời gian 6 tháng kể từ tháng doanh nghiệp nộp hồ sơ nếu số lao động phải đóng bảo hiểm xã hội tại thời điểm nộp hồ sơ giảm trên 15% so với tháng 4 năm 2021. Nói rõ hơn, số lao động tham gia bảo hiểm xã hội giảm bao gồm những người lao động thuộc các trường hợp sau: (i) chấm dứt hợp đồng lao động, (ii) tạm hoãn thực hiện hợp đồng lao động; (iii) nghỉ việc không hưởng tiền lương; (iv) ngừng việc từ 14 ngày làm việc trở lên trong một tháng. Sau thời gian tạm dừng đóng, doanh nghiệp và người lao động tiếp tục đóng vào quỹ này và đóng bổ sung cho thời gian tạm dừng đóng (đối với người lao động bị ngừng việc).