Việc vay vốn tín dụng luôn là thời điểm đau đầu của cả doanh nghiệp và ngân hàng do yêu cầu về các biện pháp bảo đảm cũng như sự chậm trễ của pháp luật so với thực tế huy động vốn sôi sục nhưng đầy rủi ro và phức tạp. Vì vậy, sau gần nửa thập kỷ mong chờ kể từ ngày Bộ luật Dân sự 2015 có hiệu lực, việc thông qua Nghị định 21/2021/NĐ-CP (“Nghị định 21”) được kỳ vọng sẽ mở ra những chân trời mới cho thỏa thuận về an ninh, thỏa mãn khát vọng của các bên tham gia giao dịch cho vay.

Tháo gỡ những vướng mắt đối với tài sản bảo đảm

Nghị định 21 quy định chi tiết một số trường hợp tài sản bảo đảm là “quen mặt” với ngân hàng nhưng lâu ngày vẫn chưa rõ hình dáng:

• Quyền tài sản phát sinh từ hợp đồng: các quy định trước đây chỉ đề cập đến loại tài sản bảo đảm này khi đăng ký biện pháp bảo đảm khiến các ngân hàng ngần ngại trong việc thực hiện hoặc đánh giá thấp. Vì vậy, Nghị định 21 chính thức công nhận và làm rõ các quyền khai thác, quản lý dự án đầu tư, quyền hưởng hoa lợi, lợi tức… làm tài sản bảo đảm. Nhờ đó, việc ghi nhận và làm rõ như vậy sẽ thay đổi hoàn cảnh bấp bênh về quyền tài sản trong mắt tổ chức tín dụng và tránh xảy ra tranh cãi.
• Dự án đầu tư: Nghị định 21 chính thức công nhận dự án đầu tư được phép chuyển nhượng làm tài sản bảo đảm. Tuy nhiên, việc mô tả dự án phải phù hợp với các văn bản quy phạm pháp luật, để tránh dự án “ma” và tình trạng doanh nghiệp bỏ túi, gây gánh nặng nợ xấu cho ngân hàng.
• Phương tiện giao thông: ngân hàng có trách nhiệm chứng thực giấy tờ cầm cố theo yêu cầu của doanh nghiệp sử dụng phương tiện giao thông bảo đảm. Như vậy, một bài toán chưa giải quyết được từ lâu đã được giải quyết nhằm đảm bảo quyền khai thác lợi ích từ tài sản của doanh nghiệp.
• Tài sản mới phát sinh từ việc đầu tư vào tài sản bảo đảm: chỉ gắn liền với việc xử lý tài sản bảo đảm trong trường hợp tài sản mới đó không thể tách rời để giữ nguyên giá trị của tài sản gốc. Do đó, ngân hàng sẽ không xử lý các tài sản mới phát sinh có thể tách rời (cổ tức, tiền thuê đất, v.v.) mà không ảnh hưởng xấu đến giá trị tài sản bảo đảm (cổ phiếu, nhà ở, v.v.).

Xử lý tài sản bảo đảm là tài sản hình thành trong tương lai dựa trên thỏa thuận

Không như cách thực hiện thiếu linh hoạt trên cơ sở tài sản hình thành có được đăng ký hay không trong các quy định cấp thông tư trước đây, Nghị định 21 lựa chọn cách tiếp cận mới theo thỏa thuận của các bên. Tuy nhiên, nhà lập pháp cũng đề xuất với các bên như sau:

• nếu tài sản đã hình thành và cấp Giấy chứng nhận thì ngân hàng có thể xử lý thông thường tài sản đó bằng cách tịch thu hoặc bán tài sản đó;
• nếu tài sản chưa hình thành hoặc chưa được cấp Giấy chứng nhận thì ngân hàng có quyền tịch thu, bán hoặc chuyển nhượng quyền đối với tài sản đó.

Tuy nhiên, quy định trên không có tính ràng buộc nên doanh nghiệp và ngân hàng cần thống nhất chi tiết về việc thực hiện trong hợp đồng để tránh gây tranh cãi trong quá trình thực hiện.

Tôn trọng thỏa thuận và truy đòi tài sản bảo đảm

Đáng chú ý là các nhà lập pháp trao cho các bên quyền thỏa thuận khác với Nghị định 21, với điều kiện là (1) phù hợp với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự, (2) đáp ứng các điều kiện về hiệu lực của giao dịch dân sự, và (3) trong phạm vi giới hạn của việc thực hiện quyền dân sự. Vì vậy, trong quá trình đàm phán thường dựa trên hình thức hợp đồng với những điều khoản bất lợi do ngân hàng đưa ra, sự cẩn trọng và tư vấn chính là lá chắn duy nhất bảo vệ doanh nghiệp.

Nghị định 21 cũng quy định ngân hàng luôn có quyền truy đòi ngay cả khi tài sản bảo đảm đã được chuyển nhượng cho người khác (trừ một số trường hợp ngoại lệ). Cơ sở pháp lý cho việc tổ chức tín dụng có khả năng thu hồi nợ xấu cũng là lời cảnh báo đối với các doanh nghiệp có ý định tẩu tán tài sản. Nghị định này có hiệu lực thi hành kể từ ngày 15 tháng 5 năm 2021.