Trong thời đại toàn cầu hóa, dòng vốn đầu tư nước ngoài đổ vào Việt Nam ngày càng mạnh mẽ, giúp tăng cường nguồn lực cho các doanh nghiệp. Tuy nhiên, hiện đang có nhiều quy định yêu cầu nhà đầu tư nước ngoài phải tuân thủ một số "điểm kiểm soát" trong pháp luật. Để tránh khó khăn trong việc đáp ứng các yêu cầu và thủ tục tiếp nhận nguồn vốn nước ngoài, các doanh nghiệp cần nắm vững các quy định mới liên quan đến nhà đầu tư nước ngoài và tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài theo Luật Đầu tư 2020 có hiệu lực từ ngày 01/01/2021.

Ngành nghề đầu tư kinh doanh dành cho nhà đầu tư nước ngoài: "Danh sách cấm" thay cho "Danh sách được phép"

Trong thời gian dài, nhà đầu tư nước ngoài phải tự tìm hiểu xem ngành nghề đầu tư kinh doanh nào được phép hoạt động tại Việt Nam cùng với các yêu cầu hoặc điều kiện rải rác trong nhiều văn bản quy phạm pháp luật. Cách tiếp cận theo hướng "danh sách được phép" này gây ra nhiều khó khăn cho nhà đầu tư và doanh nghiệp do giới hạn họ trong phạm vi hẹp, mơ hồ và phức tạp.

Áp dụng một bước ngoặt mới của tư duy pháp lý, Luật Đầu tư 2020 đưa ra quy định "mới ra lò" có tên "Danh mục ngành, nghề hạn chế tiếp cận thị trường đối với nhà đầu tư nước ngoài" nhằm thiết lập hành lang pháp lý mới cho nhà đầu tư nước ngoài theo cách tiếp cận theo danh sách "chọn - bỏ". Theo đó, danh sách này bao gồm:

• Ngành, nghề cấm đầu tư kinh doanh: theo đó nhà đầu tư nước ngoài hoàn toàn bị cấm kinh doanh các hoạt động này. 
• Ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện: theo đó nhà đầu tư nước ngoài được phép kinh doanh với điều kiện phải đáp ứng các yêu cầu và điều kiện (chủ yếu về tỷ lệ sở hữu vốn nước ngoài, hình thức đầu tư, phạm vi hoạt động và các điều kiện khác).

Nhờ đó, lần đầu tiên, nhà đầu tư nước ngoài có thể dự báo rõ ràng về các cơ hội đầu tư kinh doanh tại Việt Nam. Danh sách nêu trên sẽ được Chính phủ chính thức công bố trong thời gian tới.

Định nghĩa về doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chi phối

Luật Đầu tư 2014 quy định cách tiếp cận và áp dụng khác nhau đối với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Cụ thể, doanh nghiệp sẽ được coi là nhà đầu tư nước ngoài nếu vốn nước ngoài chi phối, cụ thể là tối thiểu 51% vốn điều lệ thuộc sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài và/hoặc tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài chi phối.

Các doanh nghiệp có vốn nước ngoài dưới 51% sẽ được "loại khỏi" và được coi là nhà đầu tư trong nước, nghĩa là các doanh nghiệp này không cần phải đáp ứng các điều kiện và yêu cầu cụ thể chỉ dành cho nhà đầu tư nước ngoài.

Tuy nhiên, theo Luật Doanh nghiệp, tỷ lệ sở hữu trên 50% là đủ để nắm quyền biểu quyết đa số cho các vấn đề của doanh nghiệp. Quy định này khiến nhiều doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chi phối, trên thực tế, không được coi là nhà đầu tư nước ngoài theo Luật Đầu tư. Để đảm bảo tính thống nhất, Luật Đầu tư 2020 đã thay đổi tỷ lệ tối thiểu từ 51% xuống 50%. Đây là một thay đổi quan trọng mà các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài cần nắm vững để tránh "đóng nhầm vai".

Bổ sung trường hợp nhà đầu tư nước ngoài phải đăng ký góp vốn, mua cổ phần hoặc phần vốn góp

Trước đây, nhà đầu tư nước ngoài phải được Nhà nước chấp thuận nếu (1) góp vốn, mua cổ phần, phần vốn góp vào tổ chức kinh tế hoạt động trong ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện áp dụng đối với nhà đầu tư nước ngoài hoặc (2) việc góp/mua vốn dẫn đến việc nắm giữ vốn nước ngoài chi phối (tối thiểu 51%).

Luật Đầu tư 2020 đã sửa đổi các trường hợp nêu trên còn lại chỉ bao gồm: (1) góp hoặc mua vốn tại doanh nghiệp kinh doanh ngành, nghề tiếp cận thị trường có điều kiện, làm tăng tỷ lệ sở hữu vốn nước ngoài, và (2) thay đổi tỷ lệ từ 51% xuống 50%.

Luật Đầu tư 2020 cũng bổ sung thêm một trường hợp mới: nhà đầu tư nước ngoài góp hoặc mua vốn tại doanh nghiệp có quyền sử dụng đất tại đảo và xã vùng biên giới hoặc ven biển, hoặc khu vực ảnh hưởng đến quốc phòng, an ninh tại đảo và xã, phường, thị trấn biên giới; khu vực khác có ảnh hưởng đến quốc phòng, an ninh (cần chấp thuận của Bộ Quốc phòng, Bộ Công an). Đây là biện pháp tiền kiểm đối với các dự án đầu tư nước ngoài tại các khu vực nhạy cảm nhằm đảm bảo quốc phòng, an ninh quốc gia.